Τι είναι η αυτοεκτίμηση;
Αυτοεκτίμηση. Μία λέξη καθημερινής χρήσης που ακούγεται συχνά από ειδικούς και έχει αποτελέσει αντικείμενο πολυετούς ερευνητικής δραστηριότητας τόσο από τους ψυχολόγους/ψυχοθεραπευτές όσο και από λοιπούς κοινωνικούς ερευνητές. H αυτοεκτίμηση, είναι το απαραίτητο εργαλείο, το σημαντικότερο δώρο των γονέων στο παιδί και ένα απαραίτητο ψυχικό εφόδιο που συμβάλει στην επιτυχία και την ψυχική γαλήνη.Υπάρχει μια έμφυτη ανάγκη στον καθένα μας να έχει μια συγκεκριμένη και σαφή εικόνα του εαυτού του και αν είναι δυνατόν, αυτή η εικόνα να είναι σταθερή και θετική. Είναι μια ανάγκη που καθοδηγεί την ανθρώπινη συμπεριφορά και στάση ζωής.
Η εργασία, οι σχέσεις, η επικοινωνία, η επίτευξη στόχων, η διαχείριση δύσκολων καταστάσεων είναι θέματα τα οποία, για να έχουν την ιδεατή έκβαση για τον άνθρωπο, απαιτούν υψηλά επίπεδα υγιούς αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης.
Η αυτοεκτίμηση προηγείται των γεγονότων και τα καθορίζει.
«Το είδος της αυτοεκτίμησης προσδιορίζεται από την αντιμετώπιση που έλαβε το άτομο στο οικογενειακό, το σχολικό και το εργασιακό περιβάλλον, από τις σχέσεις του με συνομήλικους στην πορεία προς την ενηλικίωση και τους ρόλους μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο [1]».
Ας αναλύσουμε λοιπόν την σπουδαιότητα του οικογενειακού περιβάλλοντος και την επίδρασή του στην διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης των παιδιών.
Οικογενειακό περιβάλλον και αυτοεκτίμηση
Οικογένεια : Η ετυμολογία του όρου οικογένεια, παραπέμπει στην σύνθεση των λέξεων οίκος και γένος, δηλαδή η γενιά ή το σύνολο των προσώπων, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με συγγενικούς δεσμούς και διαμένουν στο ίδιο σπίτι. Είναι επίσης και το πλαίσιο μέσα στο οποίο ένα παιδί αναπτύσσεται βιολογικά, συναισθηματικά και ψυχολογικά μέσω των διαφόρων ερεθισμάτων που του δίνονται.
Ο παραπάνω ορισμός, τόσο επιστημονικά όσο και λογικά παρουσιάζει προβλήματα. Οι οικογένειες δύο γονέων αποτελούν μάλλον μια κανονιστική οριοθέτηση που εντείνει το στίγμα για τις μονογονεϊκές οικογένειες και επίσης δεν παραπέμπει στην στατιστική ταξινόμηση των οικογενειών.
Οι τύποι, λοιπόν, των οικογενειών είναι προτιμότερο να ταξινομηθούν ώς εξής:
Παντρεμένα ζευγάρια χωρίς παιδιά
Παντρεμένα ζευγάρια με παιδιά
Μόνες μητέρες
Μόνοι πατέρες
Συμβασιούντες χωρίς παιδιά
Συμβασιούντες με παιδιά [2]
Η οικογένεια, καθώς είναι η πρώτη κοινωνική ομάδα στην οποία εντάσσεται το άτομο συμβάλλει στην ομαλή κοινωνικοποίηση των νέων. Αποτελεί τη βάση της σωματικής και ψυχικής ανάπτυξης των παιδιών, ενώ ασκεί σημαντική επιρροή στην εξέλιξη της προσωπικότητας, καθώς συντελεί στην απόκτηση γνώσεων, διατήρηση ηθών, εθίμων, πεποιθήσεων (δυσλειτουργικών ή μη). Μεταλαμπαδεύει δε, παραδόσεις και θρησκευτικές αξίες.
Αυτοεκτίμηση : Ο όρος αναφέρεται γενικά στο πώς αισθάνονται οι άνθρωποι για τον εαυτό τους. Θεωρητικά, τουλάχιστον, η αίσθηση αυτή είναι σταθερή και δεν μεταβάλλεται εύκολα από τις εξωτερικές καταστάσεις. Μερικοί ερευνητές υποστήριξαν ότι ο όρος αναφέρεται στα συναισθήματα αγάπης για τον εαυτό (Brown, 1993, Brown and Dytton, 1995). Η αυτοεκτίμηση ως ψυχολογική έννοια, περικλείει μια ερευνητική αντίφαση: ενώ έχει μελετηθεί περισσότερο από κάθε άλλη, εξακολουθεί να διατηρεί τον δημοφιλή της χαρακτήρα και να τίθενται ακόμη ερωτήματα γύρω από αυτή. Παρ’ όλα αυτά, παραμένει πολύ δύσκολα προσδιορίσιμη και πολύσημη [3].
Ο Rosenberg αναφέρει: «Η αυτοεκτίμηση είναι μια θετική ή αρνητική στάση απέναντι σε ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αντικείμενο, δηλαδή, τον εαυτό. Η υψηλή αυτοεκτίμηση εκφράζει το αίσθημα ότι κάποιος «είναι αρκετά καλός». Το άτομο απλά αισθάνεται ότι αξίζει. Σέβεται τον εαυτό του γι’ αυτό που είναι αλλά δεν κατέχεται από δέος θεωρώντας τον, αλλά και ούτε περιμένει οι άλλοι να κάνουν το ίδιο [4].
1. Τρόπος σκέψης και συμπεριφοράς των ατόμων (ενηλίκων και ανηλίκων) με χαμηλή/ υψηλή/ υγιή αυτοεκτίμηση.
Οι άνθρωποι που αισθάνονται καλά με τον εαυτό τους
συμπεριφέρονται διαφορετικά από εκείνους που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αναγνωρίζουν τις δυνατότητές τους, διατηρούν καλές σχέσεις με τους συνανθρώπους τους, καθώς δεν βλέπουν παντού εχθρούς και ανταγωνιστές, θέτουν στόχους για τους ίδιους και ανταποκρίνονται θετικά στα κομπλιμέντα. Πιστεύουν ότι οι ίδιοι είναι υπεύθυνοι για τα επιτεύγματά τους και όχι κάποια συγκυρία ή «το σύμπαν», όπως είναι στη μόδα τα τελευταία χρόνια να ακούμε. Είναι πλήρως ισορροπημένοι, εσωτερικά χαλαροί και ενδιαφέρονται να εξελίσσονται προσφέροντας, καθώς δεν νιώθουν την ανάγκη να αποδείξουν τίποτα και σε κανέναν.
Αντίθετα, οι άνθρωποι με χαμηλή αυτοεκτίμηση
έχουν ευμετάβλητα συναισθήματα και απόψεις για τον εαυτό τους, δεν νιώθουν ικανοποιημένοι με αυτά που έχουν, νιώθουν πάντα αδικημένοι, έχουν κρυμμένα συναισθήματα κατωτερότητας και αναξιότητας, έχουν περιορισμένα ενδιαφέροντα, δεν έχουν στόχους και επηρεάζονται εύκολα από τους άλλους, δεν γνωρίζουν ποιοι είναι και τι θέλουν, μπλέκονται σε δολοπλοκίες, αντιγράφουν, λένε ψέματα και κατηγορούν τους άλλους [5].
2. Ποιος είναι ο ρόλος της οικογένειας στη διαμόρφωση των ανθρώπων με υψηλή ή χαμηλή αυτοεκτίμηση;
Η οικογένεια ασκεί σημαντική επίδραση στο παιδί και στη θέση του παιδιού μέσα στην κοινωνία. Καθοριστικό ρόλο παίζει ο τύπος της οικογένειας, οι προσδοκίες των γονέων από το παιδί, οι προσδοκίες των γονέων σχετικά με τον δικό τους ρόλο, οι πεποιθήσεις, οι κανόνες της οικογένειας, οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας, καθώς επίσης, τα βιώματα και οι κοινωνικές επιδράσεις που θα δεχτεί το παιδί. Όλα τα παραπάνω επηρεάζουν την γνωστική, συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού [6].
Υπάρχουν όμως κάποιοι κανόνες που δεν θεσπίζονται από τους ανθρώπους, αλλά ούτε και από τις κοινωνίες, αλλά από την ίδια την ανθρώπινη φύση. Ένας από αυτούς ορίζει πως, εάν η παιδική ηλικία δεν είναι ανέφελη, πολύ δύσκολα η ευτυχία και η ισορροπία θα διανθίσουν τον βίο κατά την ενήλικη ζωή. Αν η αυτοεκτίμηση δεν κερδηθεί παράλληλα με τον σεβασμό, την αυτονομία, τη στοργή, την άδολη αγάπη κατά τα πρώτα χρόνια, μάταια ακόμη και ο πιο επιτυχημένος πολίτης θα διασφαλίσει την εσωτερική γαλήνη [7].
Κατανοώντας λοιπόν το σημαντικό ρόλο του γονέα στην υγιή διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης, συνειδητοποιούμε πως με τη συνεχή εκπαίδευση τα παιδιά εξοπλίζονται καλύτερα στο να αποφασίζουν μόνα τους αλλά και να προσεγγίζουν τα προβλήματά τους με αποφασιστικότητα. Το οικογενειακό περιβάλλον είναι υπεύθυνο για την ενίσχυση χαρακτηριστικών της προσωπικότητας του παιδιού, προκειμένου να μάθει ποια είναι κοινωνικώς αποδεκτά και ποια όχι. Οι αρνητικές “κληρονομούμενες” πεποιθήσεις από το γονεϊκό περιβάλλον συντελούν αρνητικά επίσης.
Οι ανασφάλειες και τα άγχη των γονέων για τις δυσκολίες τη ζωής (οικονομικές ή προσωπικές) η πεποίθησή τους πως οι ίδιοι δεν αξίζουν, καθώς και το γεγονός ότι δεν αποδέχονται τον ίδιο τους τον εαυτό, φυσικά μεταδίδονται στα παιδιά και τα διδάσκουν να συμπεριφέρονται ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. Ενώ λοιπόν επιθυμούν διακαώς τα παιδιά τους να εξελιχθούν σε δυνατούς, ικανούς και με αυτοπεποίθηση ενήλικες, τελικά τους διδάσκουν τρόπους σκέψης, διαδικασίες και συμπεριφορές που οδηγούν στο ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα.
Όταν οι γονείς αποδέχονται το παιδί τους με τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα, την ιδιοσυγκρασία του, τις προτιμήσεις του, τα λάθη, τις επιτυχίες, αλλά και τις αποτυχίες του, επιδεικνύοντας αγάπη και κατανόηση, αυτό τα βοηθά να αναπτύξουν υψηλή αυτοεκτίμηση.
Πώς μπορούν οι γονείς να συνδράμουν στην ενίσχυση αυτοπεποίθησης των παιδιών τους;
Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης των παιδιών τους με τους παρακάτω τρόπους:
- Επικοινωνώντας με σεβασμό με τον/την σύντροφο, αλλά και τα παιδιά τους.
- Δείχνοντας ενδιαφέρον για τις δραστηριότητες και εργασίες των παιδιών τους.
- Αφιερώνοντας χρόνο με το παιδί τους κάνοντας μαζί του δραστηριότητες που το ευχαριστούν.
- Ενθαρρύνοντας την ένταξη του παιδιού σε κοινωνικές δραστηριότητες και την ανάπτυξη φιλίας με άλλα παιδιά.
- Αναθέτοντας υπευθυνότητες στο παιδί τους
- Δίνοντας επιλογές στα παιδιά τους.
- Αποδεχόμενοι τα λάθη των παιδιών, αλλά και τα δικά τους.
- Επιβραβεύοντας τις επιτυχίες.
- Μιλώντας στο παιδί τους με έναν τρόπο και τόνο φωνής που δείχνει ότι το σέβονται
- Αποφεύγοντας την κριτική, την απόρριψη, τη βία, τη σύγκριση με άλλα παιδιά, τις απειλές, τη χρήση δηλώσεων που δεν πρόκειται ποτέ να πραγματοποιήσουν [8].
Έρευνα της Diana Blumberg Baumrind (1971,1982) η οποία θεώρησε ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στο είδος της γονεϊκής εξουσίας και στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης έδειξε πως:
- Η χαμηλή αυτοεκτίμηση των αγοριών συσχετίζεται με την αυταρχικότητα του πατέρα, ενώ των κοριτσιών με της μητέρας. Η δημοκρατική γονεϊκή εξουσία δεν προσδιόρισε σημαντικές συνάφειες.
- Η επίδραση της δημοκρατικότητας του πατέρα στην αυτοεκτίμηση των παιδιών είναι αμελητέα, όταν η μητέρα δεν είναι δημοκρατική [9].
Η αυτοεκτίμηση αυξάνεται, όταν πιστεύουμε πως ασκούμε έλεγχο στα γεγονότα της ζωής μας, κι επομένως οποιαδήποτε δράση είναι προτιμότερη από την αδράνεια, την παραίτηση, την παράδοση. Σχεδόν όλα τα προβλήματα είναι μαθημένες συμπεριφορές που ξαφνικά, ενώ κάποτε χάριζαν επιτυχία, έγιναν μη λειτουργικές στην πορεία. Η αυτοεκτίμηση έχει σε μεγάλο ποσοστό καλλιεργηθεί από τους γονείς κατά την παιδική ηλικία [10].
Η αποκλειστική ενασχόληση των γονέων (όσο είναι εφικτό), με οικογενειακά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένης της μέριμνας των παιδιών φαίνεται πως επιδρά θετικά στη δόμηση της αυτοεκτίμησης των δεύτερων και συμβάλλει στην ψυχική υγεία του παιδιού, καθώς αυτό αισθάνεται ασφάλεια να προσδιορίσει και να πραγματοποιήσει τα δικά του όνειρα και σχέδια.
Η ψυχική υγεία κάποιου είναι εξίσου σημαντική με τη σωματική υγεία του αν αναλογιστεί κανείς ότι συμπεριλαμβάνει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται και αισθάνεται για τον εαυτό του, όπως και το πώς βιώνει και αντιμετωπίζει στρεσογόνες και μη καταστάσεις.
Η καλή ψυχική υγεία είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη μάθηση. Τα παιδιά που είναι συναισθηματικά υγιή μαθαίνουν ευκολότερα, έχουν καλύτερες σχέσεις με τους άλλους και μπορούν να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της ζωής με αποτελεσματικότερο τρόπο.
Τέλος, η καλή ψυχολογική υγεία στην παιδική ηλικία αυξάνει τις πιθανότητες για θετική ψυχική υγεία κατά την ενήλικη ζωή[11].
[1] Ευστράτιος Παπάνης–Αυτοεκτίμηση Θεωρία και αξιολόγηση – Εκδόσεις Σιδέρη- Σελ13
[2] 1991 Μαράτου-Αλιμπράντη, 2001-ΕΣΥΕ άρθρο socialpolicy.gr/2012/03/ορισμός-της-οικογένειας.html
[3] Ευστράτιος Παππάνης-Αυτοεκτίμηση Θεωρία και Αξιολόγηση σελ 24-25 Εκδ. ΣΙΔΕΡΗΣ
[4] Rosenberg, M (1965) Society and the adolescent self-image, Princeton, NJ: Princeton University Press σ.σ. 30-31
[5] Στέλιος Μαντούδης, Αναπτυξιακός εργοθεραπευτής. Πηγή IATRONET.GR https://www.iatronet.gr/ygeia/psyxiki-ygeia/article/26603/efivoi-kai-aftoektimisi-pws-tha-anevasete-to-fronima-toys.html
[6] Κατσαούνη Μαρία- Ψυχολόγος (MSc) Η σημαντικότητα και ο ρόλος της οικογένειας στο μεγάλωμα των παιδιώνhttps://www.psyxology.gr
[7] Ευστράτιος Παππάνης: Ο θαμπωμένος καθρέφτης του εαυτού μας. Εκδ. Σιδέρης. Σελ. 169.
[8] Μεγαλώνοντας τα παιδιά μας με σοφία και γνώση / Οδηγός για γονείς Δρ. Ε.ΣΙΣΜΑΝΗ –ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ,ΔΗΜΗΤΡΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ,ΕΛΕΝΗ ΧΡΙΣΤΟΥ-ΚΑΓΚΑ, ΝΑΣΙΑ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ-ΠΑΥΛΟΥ σελ 37-38 http://archeia.moec.gov.cy/mc/603/encheiridio_proscholkiki_ilikia.pdf
[9] Ευστράτιος Παππάνης-Αυτοεκτίμηση Θεωρία και Αξιολόγηση σ.120 Εκδ.ΣΙΔΕΡΗΣ
[10] Ευστράτιος Παππάνης-Ο θαμπωμένος καθρέφτης του εαυτού μας σ.23 Εκδ.ΣΙΔΕΡΗΣ.
[11] Μεγαλώνοντας τα παιδιά μας με σοφία και γνώση / Οδηγός για γονείς Δρ. Ε.ΣΙΣΜΑΝΗ –ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ,ΔΗΜΗΤΡΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ,ΕΛΕΝΗ ΧΡΙΣΤΟΥ-ΚΑΓΚΑ, ΝΑΣΙΑ ΤΡΙΓΩΝΑΚΗ-ΠΑΥΛΟΥσελ46
http://archeia.moec.gov.cy/mc/603/encheiridio_proscholkiki_ilikia.pdf
